Istnieją dwa zasadnicze aspekty pracy z Pismem Świętym w dynamice grupy. Pierwszy ukierunkowany jest na zrozumienie treści Biblii (akcent jest położony na poznanie). Drugi dąży do korelacji tekstów biblijnych z doświadczeniami życia człowieka (akcent jest położony na od­niesienie do życia).

Katecheta, chcąc pogłębiać wiarę, musi mieć na względzie przekaz prawdy zbawczej w kontekście aktualnej rzeczywistości życia ucznia[1]. Jego celem powinno być zachęcenie uczniów, by sięgali po Pismo Święte, by je czytali, rozważali, by szukali w tych tekstach Boga i samych siebie oraz traktowali je jako słowa Boga skierowa­ne bezpośrednio do nich. Ważne jest, aby katecheta dostrzegał i rozumiał, co przeżywają uczniowie, by umiał przenieść tekst biblijny do ich codziennego życia. Liczne poszukiwania biblistów i katechetyków owocu­ją bogatym zestawem konkretnych metod pracy z Pismem Świętym. Wszystkie te metody powinny być wykorzystywane z uwzględnieniem poziomu rozwojowego ucznia, jego sytuacji życiowej oraz celu, jaki katecheta zamierza osiągnąć[2].

1. Godzina biblijna

Nazwa metody pochodzi od czasu, w którym trwa spotkanie z Biblią. Ma ona prowadzić do tego, aby Pismo Święte stało się dla wiernych Księgą Życia. Do istoty dzielenia się Ewangelią należy takie odniesienie się do Pisma Świętego, by jego wartości stały się wewnętrzną własnością, a życie stąd wynikające udzielało się innym. Godzina biblijna została zapoczątkowana w środowiskach protestanckich. W Kościele katolickim pierwszy zastosował tę metodę P. Parsch (od 1919 r.). W Polsce godzina biblijna była wprowadzona po II wojnie światowej. Metoda ta ma pewne wymogi. Jednym z nich jest jedność tematu. Drugie wskazanie, to stosowanie kręgów koncentrycznych. Polega ono na tym, że podaje się najpierw krótki, schematyczny zarys całości perykopy i podział logiczny na punkty. Potem dokonuje się wyjaśnienia poszczególnych części. Na końcu zbiera się całość materiału. Punktem centralnym jest Biblia, która stanowi nie tylko punkt wyjścia, ale i podstawę do wyciągnięcia wartości życiowych[3]. Godzina biblijna stawia sobie potrójny cel: 1) dąży do spotkania z Chrystusem w Słowie, przez jego głębsze wyjaśnienie i wydobycie zasadniczego sensu teologicznego; 2) wyzwala świadomość, inicjatywę i decyzję owego życia w pogłębionej wierze wyrażającej się w miłości; 3) podejmuje próbę uczenia właściwego, samodzielnego i wspólnotowego czytania Pisma Świętego, które jest podstawową księgą dla wierzących[4].

Godzina biblijna realizuje kolejno następujące punkty: 1) modlitwa do Ducha Świętego lub pieśń religijna; 2) odczytanie perykopy biblijnej przez któregoś z uczestników; 3) wyjaśnienie perykopy w jej kontekście i wydobycie zasadniczego sensu teologicznego; 4) wskazanie na Biblię jako na główną linię życia ludzkiego z podaniem sposobów realizacji wskazań Bożych w życiu; 5) osobowe i wspólnotowe odniesienie się do rzeczywistości biblijnej, którego celem jest odszukanie własnej drogi zbawienia, 6) podsumowanie całości, 7) zakończenie modlitwą lub pieśnią. Przy realizacji katechezy metodami biblijnymi nie można zapominać o wskazaniach nauk biblijnych i podstawowych elementach, które zawierają się w poprawnej metodzie. Podany zaś schemat dopuszcza twórcze modyfikacje, byleby został zachowania zasadnicza linia biblijna[5].

Metoda zwana „godziną biblijną” polega na budującym wyjaśnieniu tekstu Pisma Świętego w celu doprowadzenia uczestników do spotkania ze Słowem Bożym i do odpowiedzi w życiu. W konsekwencji godzina biblijna przygotowuje do właściwego, samodzielnego czytania Biblii[6]. Istotną rolę w przygotowaniu i przewodzeniu godziny biblijnej odgrywa prowadzący, który ma uczynić wszystko, aby przemówił sam tekst. Oczywiście, żeby godzina mogła okazać się owocna wszyscy uczestnicy muszą czynnie współpracować z prowadzącym. Rozróżniamy godzinę biblijną tematyczną, w trakcie której kolejno omawia się teksty różnych ksiąg biblijnych dotyczące jednego tematu oraz godzinę komentującą kolejno poszczególne księgi Pisma Świętego. Ponadto wyróżniamy godzinę biblijną prowadzoną poza kościołem, w gronie osób zainteresowanych Biblią, oraz godzinę biblijną przybierającą postać otwartego dla wszystkich nabożeństwa w świątyni. Porównując schematy przebiegu godziny biblijnej u poszczególnych autorów, można dostrzec pewne różnice, jednak dwa elementy pozostają niezmienne: wyjaśnienie tekstu i wyciągnięcie z niego wniosków dla życia[7].

Systematycznie prowadzona godzina biblijna przynosi obfity plon jej uczestnikom i duszpasterzom. Pierwszych wprowadza w bogactwa słowa Bożego i uczy samodzielnej lektury Pisma Świętego, drugich zaś przymusza do ponownego przemyślenia swej pracy duszpasterskiej w świetle Objawienia. Jedni i drudzy ze słowa Bożego czerpią moc do pełnego życia chrześcijańskiego[8].

2. Krąg biblijny

Metodą w dużej mierze podobną do godziny biblijnej jest krąg biblijny. Określenie „krąg biblijny” wywodzi się od grupy bliżej zainteresowanych i głębiej żyjących Pismem Świętym. Forma ta określona jest różny sposób: „rozmowy biblijne”, „kręgi biblijne”, „kręgi żywej Ewangelii”. Metoda ta pozwala na pogłębienie rozumienia tekstu oraz na osobistą konfrontację z tekstem.

Praca w kręgu biblijnym skupia się wokół konkretnego tekstu z Pisma Świętego i jest prowadzona metodą pogadanki lub dyskusji. Dobierane teksty powinny mieć szczególne znaczenie dla życia z wiary uczestników. Zakłada się więc w nim udział uczestników o możliwie jednakowym poziomie intelektualnym. Krąg powinien liczyć 10-15 osób. Praca tą metodą przebiega w dwóch etapach: 1) egzegetyczne wyjaśnienie tekstu ze zwróceniem uwagi na jego wymowę teologiczno-moralną (kierownik formułuje szereg pytań zmierzających do wyjaśnienia tekstu); 2) zastosowanie tych tekstów w życiu (konfrontacja własnego życia z wezwaniem Bożym zawartym w Piśmie Świętym)[9].

Kręgi biblijne można przeprowadzać różnymi metodami:

1. Metoda indukcyjna – zobacz – osądź – wprowadź w życie. Na pierwszym etapie uczestnicy analizują możliwie wszechstronnie treść tekstu i stawiają pytanie: kto? co? gdzie? kiedy? jak? Na drugim etapie uczestnicy powinni wyświetlić wspólne problemy literacko-egzegetyczne. Trzeci etap to zastosowanie poznanych treści do potrzeb uczestników;

2. Metoda lektury tematycznej – uczestnicy umawiają się, że w ciągu jednego lub kilku spotkań pracować będą nad jednym tematem, np. osoba Jezusa, małżeństwo w Biblii. Uczestnicy dzielą się na grupy i w oparciu o odrębne teksty opracowują dane zagadnienie, a następnie konfrontują je ze sobą;

3. Metoda wyszukiwania myśli przewodniej danej perykopy. Zebrani, dzieląc się na małe grupy, pracują nad tą samą perykopą. Każda więc grupa przypuszczalnie odnosi się do danego tekstu w innym aspekcie. Na końcu dokonuje się konfrontacji i uzyskuje w ten sposób pełniejszy obraz perykopy;

4. Metoda „drzewo” (skrutacji biblijnej). Po przeczytaniu fragmentu Pisma Świętego uczestnicy kręgu rozważają przeczytany tekst, zapisując swoje myśli. Następnie na tablicy ukazana zostaje istota perykopy (pień drzewa), od której odchodzą spontaniczne idee i skojarzenia zebranych (gałęzie drzewa). Taką drogą przedstawione zostaje bogactwo analizowanego fragmentu[10].

We wszystkich tych metodach całość rozpoczynamy modlitwą. Po przeczytaniu tekstu następuje chwila milczenia i dopiero później następuje wymiana zdań pomiędzy prowadzącymi a uczestnikami. Po wyciągnięciu konkretnych zadań dla całej grupy, może nastąpić modlitwa spontaniczna, której przewodniczy prowadzący. Metoda „Krąg biblijny” wyrabia u uczestników zdolność refleksji nad tekstem Pisma Świętego i wyciągania konkretnych życiowych wniosków; uczy patrzeć na świat od strony wiary, gdyż ciągłe konfrontowanie swego życia z wymogami Boga; przygotowuje do czynnego i owocnego udziału w liturgii; dowartościowuje świeckich w Kościele, umożliwia duszpasterzowi poznanie problemów nurtujących współczesnego człowieka. W stosowaniu tej metody należy wybierać teksty, które mają szczególne znaczenie dla życia chrześcijańskiego: wezwania i pouczenia Jezusa, pouczenia apostołów. Nie nadają się do tego rodzaju spotkań opisy historyczne[11].

Swoistą metodą kręgu biblijnego jest metoda „Vasters”. Nie poprzestaje na kontemplacji słowa Bożego, ale wnika w jego treść, dopuszcza możliwość dociekań i objaśnień. Pracując metodą Vasters, pytamy: jaki był sens słów Biblii dla ludzi ówczesnych?, co te słowa oznaczają dziś i do jakiego działania wzywają obecnie?[12] Metoda posługuje się trzema znakami graficznymi: znakiem zapytania, wykrzyknikiem i strzałką. Spotkanie zaczyna się modlitwą do Ducha Świętego. Wszyscy uczestnicy w ciszy i z zastanowieniem odczytują rozważany tekst. W czasie czytania uczestnicy korzystają z wyżej wspomnianych symboli. Jeżeli przeczytana prawda jest oczywista zaznaczają ją wykrzyknikiem. Znak zapytania stawia się przy wersetach, których treść jest niezrozumiała i chce się w związku ze swoją trudnością o coś zapytać. Strzałką oznacza się wersety, których treścią uczestnik spotkania został wewnętrznie poruszony i uważa to za wezwanie skierowane do niego.

Przy dobrym przygotowaniu i prowadzeniu kręgi biblijne mają wielkie znaczenie formacyjne. Zmuszają do refleksji nad Pismem Świętym, wypowiedzi na jego temat i do wysunięcia wniosków życiowych. Dzięki temu uczą patrzeć na świat w perspektywie wiary. Konsekwencją tego jest ciągłe konfrontowanie własnego życia z wymogami stawianymi przez Boga[13].

3. Bibliodrama

Bibliodrama jest wyższym, refleksyjnym rodzajem gry z podziałem na role. Jej celem jest umożliwienie wspólnego przyswojenia treści przez uczniów. R. Kollmann[14] twierdzi, że bibliodrama jest odpowiednią pod względem dydaktycznym i egzegetycznym metodą interpretacji Pisma Świętego. Pozwala ona na identyfikowanie się z postaciami biblijnymi.

Z dydaktycznego punktu widzenia religijne, życiowe problemy uczestników stanowią punkt wyjścia. Poprzez spontaniczne, intuicyjne utożsamianie się z biblijnymi scenami i osobami uczestnicy łączą się z doświadczeniami biblijnych świadków. W bibliodramie chodzi o osobiste „wypełnienie” danej roli oraz włączenie przy tym doświadczeń uczestników w dyskusję z istniejącymi w tekście figurami, osobami, wypowiedziami i stanami. Dzięki tej metodzie uczestnicy otrzymują praktyczne, a nie tylko teoretyczne bodźce dla swego życia. Stosowane techniki dramowej sprawia, że problemy bohaterów biblijnych stają się bliższe uczniom, którzy odnajdują w nich aktualne treści. Najważniejsze są przeżycia uczniów, a nie forma wypowiedzi. Uczestnicy dramy nie muszą posiadać zdolności aktorskich. Ważne jest zaangażowanie i wczucie się w określoną sytuację, „wejście” w rolę[15].

Przebieg bibliodramy jest następujący:

1. Odczytanie omawianego fragmentu biblijnego (należy wybierać teksty narracyjne, które korelują z aktualną sytuacją katechizowanych, np. Zwiastowanie, wesele w Kanie, Maria i Marta);

2. Zadawanie pytań sprawdzających, dzięki którym uczniowie zrozumieją treści, cechy bohaterów i przeżywane przez nich uczucia;

3. Wybór osób, które będą chciały odegrać scenę biblijną;

4. Omówienie zagranej sceny (pytania mają dotyczyć przeżywanych uczuć przez osoby grające, można zapytać, z którą z postaci katechizowani się utożsamiają, jak dane osoby powinny postąpić);

5. Ponowne odegranie sceny – nowa interpretacja;

6. Podsumowanie bibliodramy.

Można wyróżnić trzy główne formy bibliodramy:

1) Bibliodrama jako „sceniczna sztuka z krótką refleksją”. Prowadzący zachęca do bezpośredniej identyfikacji z postaciami: która postać podoba mi się, która mnie odpycha. Można posłużyć się innymi figurami lub scenami, które nie występują bezpośrednio w tekście. Można na przykład zapytać, o czym rozmawiali ludzie na ulicy, kiedy Jezus wszedł do domu obu kobiet. Swoimi przemyśleniami uczestnicy mogą dzielić się w małych grupach lub na forum klasowym. Należy wybrać grupę, która obserwuje całe zdarzenie i dzieli się swoimi wrażeniami. W pierwszej części należy dopuścić dużą spontaniczność, by sytuacja w domu Marii i Marty nie tylko była odegrana, ale by wiązała się z sytuacją domową;

2) Bibliodrama jako „gra sceniczna” – dramatyzacja poszczególnych scen oraz refleksja. W tej formie należy opowiedzianą historię odebrać przez imaginację i identyfikację z występującymi osobami i sytuacjami. Uczestnicy powinni zinterpretować daną historię poprzez swoje własne doświadczenia. Maria dla niektórych wyraża to, czego doświadczyli: bycie wygodnym, przypatrywanie się, jak inni pracują, zasłuchanie, wyciszenie. Marta staje się zapewne bliska tym, którzy nie czekają, ale działają i pomagają. Przy pomocy metod psychologicznych, dynamiki grupowej oraz metod krytyczno-historycznych przeprowadzamy szczegółową analizę poszczególnych scen, bądź doświadczeń konkretnych osób.

3) Bibliodrama jako gra sceniczna, „dramatyczna konfrontacja” i refleksja na wszystkich płaszczyznach. W tej formie uwzględnia się możliwie wszystkie aspekty związane z aktorami, krytykami, ewangelistami, psychologami, naukowcami, postawami, przekonaniami, doświadczeniami. Ze swobodnej początkowo gry powstaje najczęściej poważna konfrontacja. Do konfrontacji można wybrać punkty główne: Maria, Marta i Jezus; stosunek Jezusa do kobiet, Jezus jako wędrowny nauczyciel, problem służby słowa Bożego i diakonii[16].

Metoda bibliodramy pozwala przezwyciężyć dzisiejszy dramat ujęty w słowach, że „religia jest sprawą prywatną”. Jest formą spotkania człowieka z Bogiem i uwzględnia komunikatywną strukturę (zależność między uczestnikami, tekstem i współpracą w ramach grupy). Jednocześnie wskazuje na pozytywne wyjścia w trudnych sytuacjach życiowych[17].

4. Dzielenie się Biblią

Forma „Bible Sharing” wywodzi się z południowej Afryki, gdzie została rozwinięta we wspólnotach murzyńskich i w pracy z analfabetami. Celem metody „dzielenia się Bibilią” jest skierowanie świadomości katechizowanych na problematykę danego tekstu oraz mobilizacja do aktywnego słuchania i przyjmowania Słowa Bożego.

Metoda polega  zasadniczo na słuchaniu Słowa Bożego. Następnie rozważa się w ciszy usłyszaną treść i wspólnie omawia. Prowadzi to z kolei do uchwycenia ważniejszych słów i obrazów, które powinny być przedmiotem dyskusji ukierunkowanej na ich zastosowanie w życiu[18]. W tej metodzie tworzywem spotkania są fragmenty Ewangelii, z których wyprowadza się wnioski dla chrześcijańskiego życia. W spotkaniach kładzie się akcent na umiejętność słuchania tego, co Bóg mówi do uczestników spotkania. Do dzielenia się Ewangelią dobrze jest wykorzystać czytanie mszalne z najbliższej niedzieli lub święta. Przygotowałoby to uczestników do świadomego oraz czynnego uczestnictwa i przeżycia liturgii. Po przeczytaniu tekstu rozważane jest w ciszy słowo Boże i stawiane są pytania, które odnoszą się do usłyszanego słowa. Następnie poszczególne osoby mówią, co usłyszane słowo w nich wywołało. Spotkanie kończy się dziękczynieniem Bogu za duchowe poznanie Jego słów[19].

Zadaniem kate­chety jest ukazać, że „Pismo Święte to nie tylko zapis historyczno-lite­racki, ale manifestowania Bożego planu zbawienia, którego celem jest uświa­domienie otwartości Boga na człowieka, ale też doprowadzenie do otwarcia się człowieka na Boga. To przekaz objawienia Bożego, ale jednocześnie świadectwo wiary tych, którzy to Słowo Boże przekazali. Dlatego odczytanie tek­stu biblijnego jest możliwe w kontekście historyczno-geograficznym cza­sów powstania, a także w kontekście wiary i życia Kościoła”[20].

 „Zeszyty Formacji Katechetów” (2011) nr 3 (43), s. 73-78.

 ks. Stanisław Łabendowicz